آنچه که باید بدانیم ؛بلوغ و نوجوانی...

آنچه که باید بدانیم ؛بلوغ و نوجوانی...

(قسمت سوم)

اختلالات تغذیه ای در بلوغ

مقدمه

دوران بلوغ نه تنها با جهش رشد جسمی بلکه با تغییرات خلق و خو و تحولات عاطفی و روانی همراه است. در این مرحله نوجوانان شناخت هویت و کسب استقلال را تجربه می کنند. در این دوران توجه آنها به حفظ ظاهر و تناسب اندام بیشتر جلب میشود و این عوامل رفتارهای غذایی نوجوانان را به شدت تغییر می دهد. حذف بعضی از وعده های غذایی، مصرف تنقلات، غدا خوردن خارج از منزل و علاقه به مصرف غذاهای غیر خانگی از ویژگیهای عادات غذایی دوران نوجوانی است که متاثر از خانواده و دوستان و رسانه های جمعی است.



ویژگیهای رفتار غذایی نوجوانان نامنظم بوده وعده های غذایی حذف وعده غذایی وبرنامه غذایی نامنظم دردوره نوجوانی یک رفتار غذایی شایع است. معمولاً وعده صبحانه و ناهار بیشتر از وعده شام حذف میشوند و علت عمده آن برنامه درسی و فعالیتهای اجتماعی نوجوانان درطول روز است. محققی به نام Daniel درسال 1977طی مطالعه ای نشانداد که 50% نوجوانان دختر و پسر صبحانه نمی خورند. مطالعه دیگری نشان داده استاگرچه 89% نوجوانان مورد مطالعه از اهمیت مصرف صبحانه آگاه بودند اما فقط 50 درصدآنها بطور منظم صبحانه می خورند و نخوردن صبحانه با دریافت کم مواد مغذی همراه بودهاست. مشکل نخوردن صبحانه در دختران بیشتر ازپسران مشاهده میشود. مصرف بی رویه تنقلات بخش مهمی از رفتارهای غذایی نوجوانان مصرف بی رویه تنقلاتا ست. این تنقلات معمولاً کم فیبر هستند و از نظر ویتامینA ، کلسیم و آهن که برایرشد ضروری است فقیرند. انتخاب صحیح تنقلات بعنوان میان وعده میتواند دردریافت موادمغذی مورد نیاز نوجوانان اثر مثبت داشته باشد. تمایل به مصرف غذاهای آمادهاستفاده از غذاهای آماده بخصوص در نوجوانانی که وقت کافیندارند معمول است. غذاهای آماده که درفروشگاهها و اغذیه فروشیها دردسترس هستند ازنظر آهن، کلسیـــم، ویتامینB ، C، A و اسید فولیک فقیرند. تقریباً درتمام غذاهایآماده، میزان چربی، کلسترول و سدیم بالا است و دربیشتر آنها، 50% کالری از چربیتامین میشود. رفتارهایتغذیه ای نوجوانان و ارتباط آن با وزن و ظاهرفیزیکی پیروی از الگوی غذایی غیر طبیعی دردوران بلوغ به علتتوجه خاص نوجوانان به ظاهر فیزیکی و داشتن اندام متناسب شایع است. مطالعه ای کهدرسال 1989 توسط Maloney و همکارانش در ایالات متحده آمریکا انجام شده است نشانداده است که از 318 دختر و پسر نوجوان 45% مایل بودند که لاغر بشوند و 37% آنهاشروع به کاهش وزن کرده بودند. با افزایش سن نوجوانان، تمایل به کاهش وزن نیز افزایش می یابد. این مطالعه نشان داده است که 70% نوجوانان مورد مطالعه ادعا می کردند کهدرهمین زمان مادران آنها برای کاهش وزن رژیم غذایی داشته اند. شواهد دیگر نیزپیشنهاد میکند که از اوایل دوران بلوغ توجه به ظاهر و تناسب اندام تشدید میشود. محققین نشان داده اند که 90% نوجوانان مورد مطالعه برای حفظ تناسب اندام و زیبایی ظاهر خود تمایل به کاهش وزن داشته اند. ترس از چاقی تحقیقات نشان داده است که چاقی نوجوانی پیامدهای مهماجتماعی، اقتصادی و بهداشتی دارد. یک مطالعه بزرگ طولی که به مدت 7 سال در آمریکاانجام شده نشان داده است که درزنانی که از دوران مدرسه و نوجوانی اضافه وزن داشتهاند شانس ازدواج کمتر بوده است و میزان درآمد کمتری داشته اند. این یافته ها بیشتراز آنکه به وضعیت اجتماعی- اقتصادی بستگی داشته باشد ناشی از نگرش خاص جامعه نسبت به افراد چاق است.
مطالعات اخیر نشان داده است که ترس از چاقی در نوجوانان ومحدود کردن دریافت غذا متعاقب آن، نهایتاً کوتاه قدی و تاخیر دربلوغ را بدنبالخواهد داشت. ترس از چاقی درنوجوانان برخلاف بی اشتهایی عصبی (Anorexia nervosa) وبولمیا (bulimia nervosa) که از اختلالات تغذیه ای همراه با علائم بالینی میباشند،علامت واضحی ندارد و به این دلیل که والدین و اطرافیان نوجوان متوجه خودداری او ازغذا خوردن به دلیل ترس از چاق شدن نمیشوند، بروز کمبودهای تغذیه ای در این دسته ازنوجوانان بیشتر است.
مطالعه ای توسط Moses و همکارانش درسال 1989 در آمریکانشان داده است که51 % دختران کم وزن ادعا کرده اند که به شدت از چاق شدن می ترسیدهاند و بی توجه به وزن فعلی خود و بدون داشتن اطلاعات تغذیه ای کافی اقدام به کاهش وزن کرده اند. عوارض رژیم های غذایی برای کاهش وزن در دوره بلوغ اثرات زیانبار کاهش وزن برسلامتی ممکن است در افرادی که اضافه وزن ندارند اما دریافت کالری خود را به شدت محدود می کنند بیشتر باشد. در این افراد کاهش توده عضلانی بیشتر از توده چربی است. رژیم غذایی که با محدود کردن وعدههای غذایی و یا ناشتایی همراه باشد منجر به کاهش وزن سریع میشود که اساساً به علت کاهش آب بدن و توده عضلانی است. اثرات زیانبار رژیم غذایی کاهش وزن در دوره بلوغعلاوه بر اختلال رشد، شامل کمبودهای تغذیه ای، اختلالات قاعدگی، ضعف، خستگی، گیجی،افسردگی، تحریک پذیری، یبوست، نداشتن تمرکز حواس و اشکال در خوابیدن است. تنفسبدبو، ریزش مو و خشکی پوست از عوارض رژیم های غذایی با محدودیت شدید کالری است. افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه و صفرا نیز از عوارض جدی تر اینگونه رژیم های غذاییاست.
متاسفانه تاخیر رشد و تاخیر در بلوغ جنسی در اثر دریافت ناکافی غذا باکوتاه قدی غیر قابل جبران دراثر کمبود مواد مغذی به ویژه ریز مغذیها گزارش شده است. 39% این موارد با اختلالات غذا خوردن همراه بوده است و اصلاح آن منجر به جبران رشداز دست رفته نشده است.
بنابراین دانش آموزان درسنین بلوغ به ویژه دختران بایدبدانند که رژیم های کاهش وزن در این دوره ممکن است منجر به کوتاه ماندن قد شود وعلاوه بر آن به علت بروز انواع کمبودهای تغذیه ای، سلامت آنان به خطر افتاده و بامشکلات متعددی که قبلاً شرح داده شد مواجه می شود. اختلالات تغذیه ایچاقی چاقی کودکان و نوجوانان درحال حاضر یک مشکل تغذیه ایرو به افزایش درکشورهای توسعه یافته بشمار میرود. براساس آخرین اطلاعات حداقل 27درصد کودکان و 21 نوجوانان در آمریکا چاق هستند که معرف 54 درصد افزایش درچاقیکودکان و 39 درصد افزایش درچاقی نوجوانان آمریکایی در دو دهه اخیر است. با این روندهشدار دهنده افزایش چاقی در کودکی و نوجوان، محققین تخمین می زنند که 70 درصدنوجوانان چاق، بزرگسالان چاق خواهند بود و حتی این خطر وجود دارد که این افراد دردوران بزرگسالی دچار چاقی مفرط شوند. بررسی کشوری در سال 1377 (‌ANIS) درزمینهارزیابی رشد کودکان زیر 5 سال ایران نشان داده است که 6/4 درصد پسران و 1/4 درصددختران در مناطق شهری و روستایی کشور چاق هستند. اگر چه چاقی در حال حاضر مشکل عمدهکودکان کشور ما به شمار نمیرود ولی با توجه به عوارض و پیامدهای آن پیشگیری حائزاهمیت است. مدارک موجود حاکی از آن است که چاقی کودکی بیشتر متاثر از عوامل محیطیاست و نشان دهنده آن است که خانواده و جامعه درایجاد رفتارها و عادات صحیح غذاییدرست عمل نکرده است. درمقابل، چاقی نوجوانی هم به عواملی محیطی و هم به عواملژنتیکی بستگی دارد. چاقی در دوران نوجوانی در اغلب اوقات به چاقی بزرگسالی میانجامد که با افزایش خطر ابتلا به دیابت، بیماریهای قلبی-عروقی و افزایش فشار خون همراه است. گزارش برنامه بسیج ملی آموزش کلسترول در آمریکا در سال 1976 حاکی از آناست که کودکان چاق بیشتر در معرض خطرمشکلات بهداشتی شامل کاهش توانمندی جسمی (بهعلت مشکلات ارتوپدی و ریوی، مقاومت به انسولین وافزایش فشارخون) هستند. چاقی درکودکان منجر به افزایش کلسترول بد و کاهش کلسترول خوب می شود. علاوه براین، درکودکان چاق بلوغ زودرس وجود دارد و به همین علت دوران رشد استخوانهای طولی در آنهاکوتاهتر است که منجر به کوتاهی قد خواهد شد. برای پیشگیری از چاقی نوجوانی، انجمن قلب آمریکا توصیه های ذیل را ارائه کرده است. این نکات به والدین و دانش آموزانباید آموزش داده شود: برنامه غذایی خود را طوری تنظیم کنید که کالری حاصل از چربیها بیش از 30 درصد نباشد. برنامه غذایی خود را تعدیل نمایند اما مصرف چربی را چوننوجوانان در دوران رشد هستند نباید حذف کنید. نوجوانان را تشویق کنید که بجایتنقلات پرچربی از میان وعده های سالم مثل میوه ها و سبزی ها استفاده نمایند. نوجوانان می بایستی فعالیت بدنی خود را با ورزش هایی مثل پیاده روی و دوچرخه سواریافزایش دهند. غذا نباید بعنوان پاداش و جایزه به کودکان داده شود. به نوجوانانتوصیه کنید که هر روز براساس یک برنامه منظم ورزش کنند. والدین و معلمان وقت ورزش نوجوانان را نسبت به کارهای دیگر در اولویت قرار دهند. نوجوانان نباید برنامه ورزشیخود را برای انجام کارهای دیگر تعطیل کنند. والدین باید خودشان الگوی مناسب برایدریافت غذای روزانه و فعالیتهای ورزشی باشند. علاوه بر این والدین باید از تناسباندام، تصوری واقع بینانه داشته باشند و یک انتظار منطقی از فرم بدن کودک و نوجوانبا توجه به وضعیت بدنی خود، اقوام و سابقه فامیلی داشته باشند. اضافه وزن درهنگامرشد امری طبیعی است و فقط زمانی که اضافه وزن زیاد و غیر طبیعی است باید کنترل شود. بی اشتهایی عصبی (Anorexia Nervosa) بیاشتهایی عصبی یک اختلال تغذیه ای است که در دوره بلوغ ممکن است بروز نماید. اغلبنوجوانانی که دچار این مشکل میشوند افرادی زیرک، حساس، باهوش و تحریک پذیر هستند. کمک به نوجوانان دچار بی اشتهایی عصبی از نظر تغذیه ای حائز اهمیت است. در بیاشتهایی عصبی که با محدود کردن دریافت کالری منجر به کاهش وزن یا ایجاد اختلال درافزایش وزن دوران بلوغ میشود، تمایل به لاغرتر بودن و توهم چاق بودن وجود دارد. تمایل به لاغر بودن در میان دختران معمول تر است. این دختران علیرغم اینکه لاغرندفکر می کنند که چاق هستند و دچار توهم چاق بودن هستند. این علامت می تواند مشخص کننده بی اشتهایی عصبی باشد. شیوع بی اشتهایی عصبی شناخته شده 0.5 تا 4 درصددردختران نوجوان است. شیوع بی اشتهایی شناخته نشده و بدون علامت چندین برابر بیشتراست. این افراد بیشتر در معرض خطر هستند زیرا کمتر به پزشک مراجعه می کنند و بیشتربرعادات غذایی غلط و کنترل وزن خود اصرار می نمایند. بی اشتهایی عصبی منجر بهآمنوره (قطع قاعدگی)، هیپوترمی یا کاهش دمای بدن و نارسایی قلبی-عروقی خواهد شد. وزن کم، آمنوره و تغذیه ناکافی، دختران دچار بی اشتهایی عصبی را به پوکی استخوانمستعد می نماید. هیپوترمی موجب عدم تحمل سرما و اختلال در ضربان قلب میشود. ناپایداری سیستم قلب و عروق نهایتاً منجر به ضعف، خستگی، گیجی، غش و مرگ خواهد شد. بهترین راه برای ارزیابی نوجوانان دچار بی اشتهایی عصبی استفاده از BMI ( نمایهتوده بدنی ) است نوجوانانی که دچار بی اشتهایی عصبی هستند معمولاً BMI کمتر از 18دارند این افراد باید برای درمان به متخصص تغذیه معرفی شوند. بولمیا (Bulimia Nervosa) بولمیا نیز یکی دیگر از اختلالاتتغذیه ای است که مبتلایان به آن معمولاً درغذا خوردن زیاده روی می کنند و سپس باوادار کردن خود به استفراغ، سعی در کاهش وزن و لاغر شدن دارند. نوجوانان نیز ممکناست به دلایل متعددی دچار بولمیا شوند. هیجان واضطراب، عدم اعتماد به نفس و خصوصیاتفردی از عواملی هستند که خطر بروز اختلال را تشدید می کنند. عوارض بولمیا عبارت استاز خستگی، ضعف و کاهش تمرکز حواس که در ارتباط با دریافت ناکافی انرژی و سایر موادمغذی است. در این افراد نیز مانند مبتلایان به بی اشتهایی عصبی، سوء تغذیه بهتنهایی میتواند موجب تغییرات متعدد درغدد داخلی از جمله اختلال قاعدگی شود. به علت محدود کردن برنامه غذایی علائم هیپوتیروئیدیسم مانند هیپوترمی، بالارفتن کلسترول خون و یبوست ممکن است وجود داشته باشد. بروز این اختلال درنوجوانان شایع نیست امابه علت عوارض متعدد آن برسلامت لازم است مراقبین بهداشت مدارس و والدین از این اختلال آگاه باشند. مهمترین راه پیشگیری از بروز این اختلال تغذیه ای، ایجادرفتارهای غذایی صحیح از دوران کودکی، افزایش آگاهی های تغذیه ای و مطلع ساختن دانش آموزان و نوجوانان از خطرات رژیم های غذایی نامتعادل است. کم خونی فقر آهن کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن، از مشکلاتعمده تغذیه ای و بهداشتی کشور است. گروههایی که بیشتر در معرض کم خونی فقر آهن قراردارند شیرخواران، کودکان زیر 6 سال، نوجوانان بخصوص دختران نوجوان و زنان در سنین باروری بخصوص زنان باردار هستند. پسرا ن و نوجوانان و مرداان بالغ هم ممکن است دچارکم خونی فقر آهن بشوند اما این خطر در آنها کمتر است

منبع: همدردی